Η έναρξη στον παιδικό σταθμό είναι για πολλά παιδιά το πρώτο μεγάλο «σχολείο» της ζωής τους. Ο τρόπος που θα γίνει ο αποχωρισμός από τον γονέα αποτελεί κρίσιμο σημείο, τόσο για το παιδί όσο και για τον γονιό. Εδώ συναντώνται δύο διαφορετικές φιλοσοφίες:
- Η άμεση/απότομη απομάκρυνση: το παιδί χωρίζεται από τον γονιό ακόμη κι αν κλαίει ή αντιδρά έντονα, με το σκεπτικό ότι «θα προσαρμοστεί πιο γρήγορα».
- Η σταδιακή προσαρμογή: ο γονιός παραμένει διακριτικά στον χώρο για όσο χρειαστεί, μειώνοντας σταδιακά τον χρόνο παρουσίας του μέχρι το παιδί να νιώσει ασφαλές.
Τι λέει η Παιδοψυχολογία
Έρευνες δείχνουν ότι ο απότομος αποχωρισμός μπορεί να οδηγήσει σε γρήγορη «εξωτερική» προσαρμογή (το παιδί σταματά το κλάμα), αλλά συχνά το εσωτερικό άγχος παραμένει. Μελέτες έχουν δείξει αυξημένα επίπεδα κορτιζόλης (ορμόνη του στρες) σε παιδιά που χωρίστηκαν απότομα, ακόμη και όταν εξωτερικά φαίνονταν ήρεμα.
Η σταδιακή προσαρμογή είναι πιο χρονοβόρα, αλλά συνδέεται με λιγότερο στρες, πιο θετική σχέση με το σχολικό περιβάλλον και μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στους ενήλικες. Δεν δημιουργεί την αίσθηση «εγκατάλειψης», αλλά την εμπειρία ότι «οι γονείς με στηρίζουν, ακόμη κι όταν απομακρύνονται».
Τραύμα ή φυσιολογική εμπειρία;
Δεν σημαίνει ότι κάθε παιδί που χωρίζεται απότομα θα τραυματιστεί. Κάποια παιδιά όντως προσαρμόζονται εύκολα.
Ωστόσο, για παιδιά με πιο ευαίσθητη ιδιοσυγκρασία ή έντονο άγχος αποχωρισμού, η εμπειρία μπορεί να αφήσει βαθύτερα σημάδια: δυσκολία στο να εμπιστευτούν ξανά τον αποχωρισμό, αρνητική στάση προς το σχολείο, ή επιμονή να αρνούνται την καθημερινή παρουσία.
Για ένα παιδί με έντονη ευαισθησία και προσκόλληση στον γονέα, ο ξαφνικός αποχωρισμός μπορεί να μοιάζει με μια μικρή “καταστροφή”. Το παιδί δεν έχει ακόμη αναπτύξει την ικανότητα να αντιλαμβάνεται τον χρόνο ή τη βεβαιότητα ότι ο γονιός θα επιστρέψει. Όταν βλέπει την πόρτα να κλείνει ενώ κλαίει με λυγμούς, μπορεί να νιώθει ότι εγκαταλείπεται για πάντα. Η αίσθηση ασφάλειας καταρρέει και το μυαλό του πλημμυρίζει με φόβο: «Η μαμά έφυγε. Δεν ξέρω πότε – ή αν – θα ξανάρθει». Σε τέτοιες στιγμές, το στρες είναι πραγματικό και μετρήσιμο – η καρδιά χτυπάει γρήγορα, η κορτιζόλη ανεβαίνει, και το παιδί δυσκολεύεται να εμπιστευτεί ξανά το περιβάλλον.
Παιδαγωγική και υποστήριξη από το σπίτι
- Οι παιδοψυχολόγοι προτείνουν φράσεις που αναγνωρίζουν τα συναισθήματα του παιδιού χωρίς να το πιέζουν να τα εξηγήσει:
«Καταλαβαίνω ότι νιώθεις δυσκολία/φόβο/λύπη τώρα».
«Είναι φυσιολογικό να στεναχωριέσαι όταν φεύγω».
«Μπορούμε να μείνουμε λίγο μαζί μέχρι να νιώσεις ασφαλής».
- Αποφεύγονται φράσεις όπως: «Μην κλαις», «Δεν πειράζει», «Άντε σταμάτα τώρα», που μπορούν να εντείνουν το άγχος.
Σχετικά με τους γονείς που δεν έχουν περιθώριο για σταδιακή προσαρμογή
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι πολλοί γονείς εργάζονται και δεν έχουν τη δυνατότητα να παραμείνουν στο πλευρό του παιδιού για μέρες. Αυτό δεν σημαίνει αποτυχία· σημαίνει ότι χρειάζεται να βρουν άλλους τρόπους υποστήριξης, όπως:
- Καλή επικοινωνία με τους παιδαγωγούς
- Μικρή τελετουργία αποχαιρετισμού που δίνει ασφάλεια στο παιδί.
- Σχετικά με τη σταδιακή προσαρμογή
Οι περισσότεροι παιδικοί σταθμοί ακολουθούν μεταβατικό πρόγραμμα: τις πρώτες μέρες το παιδί μένει για λίγο στον χώρο (1–2 ώρες) και κάθε μέρα ο χρόνος αυξάνεται. Έτσι, τα περισσότερα παιδιά προσαρμόζονται ομαλά, ακόμη κι αν στην αρχή κλαίνε έντονα.
Σχετικά με το συνεχές και έντονο κλάμα
Καλό είναι να ρωτήσουν οι γονείς:
- Τι γίνεται αν το παιδί συνεχίσει να κλαίει απαρηγόρητα;
- Υπάρχει δυνατότητα να καλέσουν οι παιδαγωγοί τον γονιό να το παραλάβει;
Αυτό δίνει αίσθηση ασφάλειας τόσο στο παιδί όσο και στον γονιό.
Μικρά «γεφυράκια» ασφάλειας από το σπίτι
Η προσαρμογή μπορεί να γίνει ευκολότερη όταν το παιδί έχει μαζί του κάτι που του θυμίζει το σπίτι και τους γονείς. Ένα αγαπημένο λούτρινο, μια μικρή κουβερτούλα ή ακόμη και ένα αντικείμενο της μαμάς ή του μπαμπά μπορούν να λειτουργήσουν ως «γέφυρα ασφάλειας» στη μετάβαση.
Εξίσου βοηθητικές είναι και μικρές πρακτικές που δίνουν συνέχεια στη σύνδεση με τον γονέα:
- το παιδί μπορεί να ζωγραφίσει κάτι για τη μαμά ή τον μπαμπά, που θα τους το χαρίσει όταν τελειώσει το σχολείο,
- μπορεί να μαζέψει φυλλαράκια ή πετραδάκια από την αυλή του σταθμού και να τα βάλει σε ένα φακελάκι «δώρο για τον μπαμπά/τη μαμά».
Αυτές οι μικρές τελετουργίες δίνουν στο παιδί έναν συγκεκριμένο στόχο και μια γλυκιά αναμονή: ξέρει ότι θα ξαναδεί τον γονιό του και ότι έχει κάτι σημαντικό να του προσφέρει. Έτσι, η ανασφάλεια μειώνεται και η εμπειρία του αποχωρισμού αποκτά ένα θετικό νόημα.
Τι πρέπει να γνωρίζει ο γονιός
- Τη φιλοσοφία του σταθμού.
- Τις ανάγκες και την ιδιοσυγκρασία του παιδιού.
- Να επιλέγει με κριτήριο όχι μόνο την πρακτικότητα, αλλά και την ψυχική υγεία του παιδιού.
Ο αποχωρισμός είναι δύσκολος, αλλά με αγάπη, συνέπεια και σεβασμό στον ρυθμό του παιδιού μπορεί να γίνει το πρώτο βήμα μιας θετικής σχέσης με το σχολείο.
